Szumowski miał na głowie szpitale i DPSy, więc tylko na miękko rekomendował, by odłożyć wybory

Przed komisją śledczą ds. wyborów kopertowych stanęli 16 kwietnia 2024 roku minister rządu Morawieckiego i dyrektor z Poczty Polskiej. Obaj znali się na tym, co robili, dlatego w kwietniu 2020 roku wiedzieli (z różnych powodów), że wybory 10 maja 2020 roku nie powinny się odbyć. Ale żaden nie powiedział tego wprost. Obaj prowadzili grę – tak, jak większość świadków, którzy do tej pory zeznawali przed komisją. Wiedzieli, że się nie da, ale nie chcieli, by ta prawda trafiła do Jarosława Kaczyńskiego właśnie od nich. Znów więc poszerzyliśmy wiedzę o funkcjonowaniu państwa polskiego pod rządami PiS.

• Ówczesny dyrektor z Poczty Polskiej, obecny świadek przed komisją śledczą Paweł Skóra, okazał się graczem mniej wytrawnym i stracił stanowisko. Przed komisją śledczą 16 kwietnia chciał też zeznawać w trybie niejawnym, bo jest teraz osobą prywatną. Komisja jednak chciała go wysłuchać publicznie – i odrzuciła jego wniosek.
• Ówczesny minister zdrowia i poseł PiS Łukasz Szumowski (na zdjęciu razem z pełnomocnikiem mec. Mikołajem Pietrzakiem przed komisją śledczą. Fot. Sławomir Kamiński, Agencja Wyborcza.pl) sporządził oficjalne, obłe pismo, w którym na trzy tygodnie przed planowanymi wyborami kopertowymi zarekomendował, by przełożyć je o dwa lata. Ale jeśli się nie da, to jednak należy je zrobić bezpiecznie, więc może korespondencyjnie, choć to oczywiście wiąże się z ryzykiem zdrowotnym.

Szumowski posady nie stracił, nie został potraktowany jak jego polityczny partner Jarosław Gowin, któremu PiS rozszarpał partię. Odszedł z rządu na swoich warunkach, a jego medyczne przedsięwzięcia nie poniosły uszczerbku. Komisja też mu wiele nie zrobiła, bo asekurował go wybitny adwokat.

Minister Szumowski ostrzega, ale tak, by za nic nie odpowiadać

Minister zdrowia Łukasz Szumowski przedstawia swoje ostrożne stanowisko, by raczej wyborów kopertowych nie robić, 17 kwietnia 2020 roku:

• na trzy tygodnie przed tym, jak w pandemii mieliśmy 10 maja zagłosować na kartach wyborczych dostarczonych przez listonosza i wrzucić je do worków wystawionych na ulicach.
• i dzień po tym, jak premier Morawiecki polecił Poczcie Polskiej organizację wyborów kopertowych, a Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych – dostarczenie pakietów wyborczych.

Wcześniej nie ma śladu po jakiejkolwiek opinii Szumowskiego, choć to do niego spływały wszystkie dane i analizy epidemiologiczne, a minister zeznał, że sytuacja była „nadzwyczajna”. Czy minister był ostrożny w związku z aferą z zakupem maseczek u handlarza bronią albo z podejrzanymi kontraktami z NCBR? Szumowski na to pytanie komisji nie odpowiedział.

Szumowski dopytywany przez komisję śledczą, czy swojemu pacjentowi doradziłby jako lekarz pracę w komisji wyborczej 10 maja 2020 roku, odpowiedział na okrągło, że „należało odłożyć wybory o dwa lata”. Jednak nie dał też satysfakcji posłowi Budzie (PiS), który pytał, czy wybory prezydenckie w czerwcu/lipcu 2020 r. były równie ryzykowne jak w maju. Bo dopowiadał: „jednak latem było to bardziej bezpieczne”.

Profesor Szumowski ostrożny jak minister Szumowski

Świadek Szumowski przed komisją śledczą był ostrożny tak jak w kwietniu 2020 roku. Korzystał z pomocy adwokata, i to nie byle jakiego – Mikołaja Pietrzaka, dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie. Szumowski przedstawił się jako niezależny, choć sympatyzujący ze Zjednoczoną Prawicą ekspert, który zgodził się wykonać zadania dla państwa. Zeznał, że w kwietniu 2020 roku modele epidemiologiczne wskazywały na wzrost zakażeń, a dane, jakimi dysponował jako minister (m.in. z Lombardii), nakazywały daleko idącą ostrożność.

Rola „pana premiera i pana prezesa”

Szumowski nie potwierdził jednak zeznania Jarosława Gowina, swojego politycznego partnera, że pod koniec marca 2020 roku umówili się we trzech z premierem Morawieckim, by zatrzymać wybory kopertowe.

Szumowski „nie mógł dawać takich rekomendacji”, gdyż jako minister zdrowia „zajmował się tylko sprawami zdrowia”. Był za przełożeniem wyborów o dwa lata, gdyż było to „prawnie możliwe”. A swoje rekomendacje formułował „ostrożnie, gdyż miałyby poważny oddźwięk w opinii publicznej”. Złożył je 17 kwietnia 2020 roku, bo przecież „nad ustawą o wyborach kopertowych nadal pracował parlament i były to rekomendacje dla parlamentu” – powiedział. I w ten sposób pogrążał – ale delikatnie i nie wprost – premiera Morawieckiego, który bez ustawy wydał już wtedy dyspozycje dotyczące wyborów kopertowych.

Szumowski nie rekomendował prostszego rozwiązania, ogłoszenia stanu wyjątkowego (co odkłada wybory ok. 160 dni), ale właśnie odłożenie wyborów o dwa lata, co wymaga zmiany Konstytucji. I choć to karkołomny argument, to komisji mówił, że miał sygnały, że „pan premier i pan prezes” (czyli Morawiecki i Kaczyński) uważają pomysł przełożenia wyborów o dwa lata za dobry. Czyli sprawa jest w dobrych rękach, a sprawą zajmuje się Jarosław Gowin, który prowadzi rozmowy w parlamencie.

Tyle że do błyskawicznej zmiany Konstytucji nie wystarczyło zdanie „pana premiera i pana prezesa”. Potrzebna była w Sejmie kwalifikowana większość i to w momencie gwałtownie zaostrzającego się sporu politycznego. Bo przecież PiS pozwolił sobie na przyjęcie ustawy o wyborach kopertowych nocą, bez dyskusji.

Pomysłu przesunięcia wyborów o dwa lata nikt nie poparł. Szumowski: „Nie potrafię powiedzieć, czy byli przeciw, ale nie popierali aktywnie”. Opowieść o opozycji, która nie chciała pospiesznie zmienić Konstytucji, ma zdjąć z Szumowskiego odpowiedzialność za to, że nie powiedział „Stop”.

Rozmawiano gdzieś między 10 a 15 kwietnia. Czy i jak bardzo świadomość ta docierała do Jarosława Kaczyńskiego i chciał porozumienia z opozycją, czy to była tylko taka gra, na razie nie wiadomo. Komisja przesłucha go za miesiąc.

Świadek – informatyk z Poczty Polskiej, Paweł Skóra

Zeznania tego świadka były 16 kwietnia 2024 roku dużo bardziej interesujące I po ludzku poruszające, bo zobaczyliśmy człowieka, który znalazł się w sytuacji zbyt trudnej i bez dobrego wyjścia.

Nie miał takiej pozycji jak Szumowski, by pogrywać z premierem. Próbował więc zrealizować polecenia przełożonych, bo rozumiał, że ryzykuje zwolnienie dyscyplinarne. Z drugiej strony – rozumiał, że igra z prawem, więc nie wszystkie polecenia wykonał.

Szef pionu informatyki Poczty Polskiej, Paweł Skóra, był też tą osobą, która 22 kwietnia 2020 roku dostała z Ministerstwa Cyfryzacji płytę DVD z wszystkimi naszymi danymi z bazy PESEL (komisja ustaliła, że była to płyta, nie pendrive).

Niechciany PRINCE

Komisja śledcza zdążyła już wcześniej ustalić, że za całość procesu organizacji wyborów kopertowych w kwietniu 2020 roku nikt nie odpowiadał. Każdy dostawał jakiś kawałek do przygotowania i mógł zakładać, że jeśli inni „swoje dowiozą”, to i oni swoje zadanie wykonają. Stopniowo dopiero docierało do nich, że zadanie jako całość jest niewykonalne, oni tymczasem poczynili już pewne kroki bez podstawy prawnej.

Tak było z Pawłem Skórą. Jak większość pracowników Poczty zeznających przed komisją przyjął strategię, że jego „zadanie jest do wykonania, ALE pod pewnymi warunkami”. Które to warunki zależą od innych. Dla Skóry warunkiem krytycznym było działanie zgodnie z zasadami projektowymi, zgodnie z metodyką PRINCE 2. Tyle że politycy z tej metodologii korzystać nie chcieli, bo wymaga ona precyzyjnego dzielenia odpowiedzialności i wyliczenia ryzyk (aby im przeciwdziałać). A tego zrobić nie chcieli – bo wybory kopertowe organizowali w kwietniu 2020 roku bez podstawy prawnej, więc nie ryzykowali zostawiania śladów na piśmie.

Zarząd Poczty informuje więc Skórę, że dokumentu dzielącego odpowiedzialność i wyliczającego ryzyka dla Poczty – jak to, że nie ma nadal ustawy, więc i pewności, że ktokolwiek Poczcie za jej działania zapłaci – nie podpisze. Gdyż to... za duże ryzyko dla Zarządu Poczty – zeznał Skóra.

Od zebrania do zebrania

Zamiast planu projektowego Poczta tworzy więc zespół działający od zebrania do zebrania. Codziennie, od 5 kwietnia, czyli zanim Sejm uchwalił i przesłał do Senatu ustawę o wyborach kopertowych.

Jak wiemy z zeznań Artura Sobonia, zebrania te miały specjalnie niejasny charakter, żeby organizacji wyborów bez podstawy prawnej nie dało się nikomu przypisać osobiście.

Dla Pawła Skóry konsekwencje były oczywiste: decydowanie na zebraniach o niejasnym statusie szybko doprowadziło do opóźnień. Brakuje projektów rozporządzeń o szczegółowych zadaniach Poczty. Bo bez planu nie wiadomo, kto z czym nie nadąża i jak wygląda przeciwdziałanie zidentyfikowanym ryzykom.

Paweł Skóra się starał. Tłumaczył komisji, że to nadzwyczajne działanie, praca nad wyborami kopertowymi po kilkanaście godzin dziennie, była konieczna, bo obroty Poczty w pandemii drastycznie spadały i firmie brakowało pieniędzy. Kontrakt wyborczy mógł być ratunkiem. Z tym że kontrakt nie był podpisany.

PESEL dla WER

6 kwietnia pion sprzedaży Poczty (bo wedle pomysłu PiS wybory prezydenta miały być usługą sprzedaży Poczty) przekazuje Skórze informację, że potrzebuje dostępu do bazy PESEL.

Chodzi o to, że pakiety wyborcze trzeba zawczasu dostarczyć do węzłów pocztowych (WER), by następnie stamtąd przekazać wyborcom. A informacja, który WER ma dostać ile pakietów, wyniknie właśnie z bazy PESEL. Ona zawiera najbardziej aktualne centralne dane o miejscu pobytu wyborców.

Skóra wraz z przełożonym upewniają się, że do takiej operacji będą mieli podstawę prawną. Taką podstawę dostają w specustawie covidowej z 16 kwietnia 2020 r.

Co dalej z płytą z danymi PESEL

22 kwietnia 2020 r. Skóra przywozi do siedziby Poczty DVD z całą bazą PESEL: danymi wszystkich obywateli (w tym z danymi wrażliwymi). Skóra, choć podkreśla, że nie jest prawnikiem, rozumie, że ustawa z 16 kwietnia 2020 roku może nie wystarczyć – tak głęboka ingerencja w prywatność obywateli może być usprawiedliwiona tylko wtedy, gdy cel przetwarzania danych jest proporcjonalny. A tu celu nie ma – bo i ustawy o wyborach kopertowych nie ma. Cała operacja jest skrajnie ryzykowna. Skóra domaga się więc od prawników Poczty ekspertyzy pisemnej, że działa zgodnie z prawem.

Potem przekazuje płytę w siedzibie Poczty inspektorowi ochrony danych (IOD). Ten dostaje od informatyków potwierdzenie, że infrastruktura Poczty jest bezpieczna do przetwarzania danych wszystkich obywateli. I tu ślad się rozmazuje: ktoś odkodowuje płytę i zgrywa jej zawartość do systemu. Kto otrzymał login i hasło, tego Paweł Skóra nie pamięta.

Być może dostęp do bazy dostają firmy współpracujące z Pocztą, ale Poczta dysponuje umowami zastrzegającymi najwyższą poufność tych danych.

Listonosze na tabletach

Plan Poczty na tym etapie zakłada, że listonosze na tabletach (wykorzystywanych do potwierdzenia dostarczenia przesyłek poleconych – trzeba było je jednak przeprogramować) będą kwitować otrzymanie i dostarczenie pakietów (czyli będą potwierdzali, że pakiet wyborczy zostawili pod wskazanym adresem – a nie, że wyborca go otrzymał – jak to się dzieje w czasie głosowania w komisji).

Do tego jednak potrzebne są aktualne spisy wyborców, które są w dyspozycji gmin. PESEL nie wystarczy. „Cały system mógł być gotowy na 5 maja” – zeznaje Skóra. A skoro dziennie Poczta może maksymalnie dostarczyć do 5 mln przesyłek, to od 5 do 10 maja – jak łatwo policzyć – nie byłoby wcale łatwo rozesłać 30 mln pakietów wyborczych.

Mailing bez podpisu

Dostaje bowiem polecenie, by ze skrzynki pocztowej „wybory2020” wysłać niepodpisanego maila do wszystkich samorządów z wezwaniem o dostarczenie spisu wyborców. Odmawia, bo takich wezwań nie można przekazywać mailem. To jest niebezpieczne i nie budzi zaufania, bo adres nadawcy maila łatwo podmienić. Dla informatyków to skandal, a Skóra jest informatykiem.

„Następnego dnia po tej całej akcji złapaliśmy się za głowę” – zeznaje Skóra. „Ja zwracałem uwagę wcześniej, ale była taka presja na pozyskanie spisu wyborców, że była decyzja Zarządu. Ale jednak dotarło do nich, że nie można takich maili wysyłać. Więc wiceprezes Poczty Janka powiedział, że wyślemy jeszcze raz, z podpisem”.

Na co Skóra powiedział ponownie, że tego nie zrobi, bo sama procedura jest bez sensu. „Niech użyją ePUAPu” – mówi. Owszem, są ryzyka, bo nie wszystkie urzędy takie skrzynki mają. Zarząd Poczty decyduje więc o skorzystaniu z ePUAP. „Powiedziałem, że nie zrobię tego, ale będę wspierał proces” – mówi Skóra, który zeznaje też, że wiedział, że igra z ogniem. Sprawa trafia do Ministerstwa Cyfryzacji, po natychmiastowej decyzji ministra cyfryzacji Zagórskiego taka wysyłka idzie.

Konsekwencje dla Pawła Skóry

Jest 23 kwietnia. 28 kwietnia wieczorem Skóra „traci kontakt ze swym przełożonym”, wiceprezesem Janką. Szefem pionu informatyki jest jeszcze dwa tygodnie. Nie wie jednak, czy ze spisów wyborców, które przysłało część samorządów, udało się sklecić jakiś system. Nie wie też, co się stało z danymi z płyty, bo odcięto go od systemów Poczty Polskiej (prezes Poczty Zdzikot zeznał wcześniej przed komisją, że dane zostały zniszczone).

Szefem informatycznym zawiaduje teraz Jarosław Gromadziński – ten sam, który zrealizował wątpliwe polecenie władzy, by wysłać niepodpisane maile do samorządów. 15 maja Paweł Skóra zostaje pozbawiony praw do wykonywania czynności służbowych.

Jak władza organizowała wybory w pandemii – co do tej pory ustaliła komisja

W tej części relacji z komisji śledczej przedstawiamy tradycyjnie wszystko, co do tej pory komisja ustaliła. Lektura może być żmudna, ale dla świadomych obywateli – warta zachodu. To nie jest streszczenie „Rodziny Soprano”, tylko zapis dziejów naszego państwa wiosną 2020 roku.

Ustalenia z wtorku 16 kwietnia (pogrubioną czcionką) nakładamy na wcześniejsze.

Duda ma wygrać, ale pandemia miesza szyki

• 5 lutego 2020 – marszałek Sejmu Elżbieta Witek ogłasza wybory prezydenckie na 10 maja 2020 roku. Ma to być reelekcja Andrzeja Dudy, kandydata PiS. Państwowa Komisja Wyborcza przystępuje do organizacji wyborów.
• Od 13 marca liczba zakażeń SARS-COV-2 lawinowo rośnie.
• 24 marca – epidemia covidu jest tak poważna, że zostaje ogłoszony stan epidemii i pierwszy wielki lockdown. Za łamanie zakazu wychodzenia z domu „bez powodu” policja wystawia mandaty, a Sanepid nakłada kary do 30 tys. zł.
• Sylwester Marciniak z Państwowej Komisji Wyborczej przed komisją śledczą: w tym czasie na świecie miało się odbyć 60 wyborów. 43 zostały przesunięte właśnie ze względu na covid.
• Stan epidemii pozwala w Polsce na skorzystanie z ustaw o stanach nadzwyczajnych. Ale w takim wypadku wybory mogłyby się odbyć dopiero w 90 dni od odwołania stanu nadzwyczajnego. Nikt wtedy nie wie, kiedy to będzie i jaka będzie wtedy sytuacja polityczna. PiS nie chce ryzykować.

„Jarosław nalega” na zrobienie wyborów

• „Pod koniec marca” pomysł wyborów kopertowych rzuca Adam Bielan. Bo wie, że tak się robi wybory w Bawarii. (Sylwester Marciniak z PKW: tylko że tam przygotowanie społeczeństwa do wyborów korespondencyjnych trwało kilkadziesiąt lat).
• „Jarosław (Kaczyński – red.) nalega na przeprowadzenie tych wyborów„ – miał wicepremierowi Jarosławowi Gowinowi powiedzieć premier Mateusz Morawiecki. Obecny w czasie spotkania minister zdrowia Łukasz Szumowski jest sceptyczny, ale skupia się na problemie pandemii. Jak zeznaje przed komisją, nie mówi wyraźnie ”nie„ – jak zapamiętał to świadek Gowin. ”Trudno powiedzieć, że byłem przeciwny. Ale miałem obawy o bezpieczeństwo zdrowotne przy organizacji wyborów z gromadzeniem się wyborców w lokalach. Wszystkie modele epidemiologiczne przewidywały, że pandemia będzie rosła w siłę, a szczyt osiągnie dopiero jesienią".
• 26/27 marca PKW ma już zawiadomienia od wszystkich komitetów wyborczych o zamiarze startu w wyborach. A że na horyzoncie widać kłopoty – kampania wyborcza nie trwa tak, jak powinna, bo np. nie ma spotkań i wieców wyborczych. PKW wydaje „apel do władz o ustalenie zasad przeprowadzenia wyborów”.

Kto wpada na pomysł z Pocztą?

• „Na przełomie marca i kwietnia” minister zdrowia rozmawia o wyborach z prezydentem i kandydatem na kolejną turę Andrzejem Dudą. Minister nie pamięta szczegółów, ale sądzi, że przedstawił Dudzie opinię, że pandemia będzie trwała około dwóch lat, więc lepiej byłoby odłożyć wybory, przedłużając kadencję prezydenta.
• 27 lub 28 marca Artur Soboń, wiceminister aktywów państwowych nadzorujący wiele firm państwowych, dowiaduje się o pomyśle zrobienia wyborów korespondencyjnych z „projektów złożonych w Sejmie przez PiS”. Z tym że projekt, że wybory organizować będzie Poczta Polska, pojawia się dopiero 31 marca.
• Pomysł wyborów kopertowych robionych przez Pocztę rodzi się – według prezesów Poczty – w jednej z firm nadzorowanych w MAP Sobonia. W Orlenie. Zgłasza go ich zdaniem Krystian Szostak, który wcześniej był członkiem władz konkurencyjnego dla Poczty InPostu. W mailu wysłanym z adresu Orlenu jest napisane, że Poczta da radę, bo „ma własne drukarnie” (autor maila się myli, ale to wyjdzie na jaw dopiero w połowie kwietnia). Soboniowi tego nikt nie mówi.

• 28 i 31 marca – Sejm uchwala przepisy o głosowaniu korespondencyjnym dla osób powyżej 60. roku życia.
• dopiero 31 marca pojawia się w Sejmie projekt powszechnych wyborów kopertowych. Zakłada on, że wybory organizować będzie rząd i Poczta Polska. Nawet poseł wiceminister Soboń, który ma się sprawą „nieformalnie zająć”, nie bierze udziału w pracach nad tą ustawą – a w Sejmie już dyskusji o tym nie będzie. PKW nie jest proszona o opinię. W tym czasie PKW po prostu dalej organizuje wybory i nie interesuje się zmianami prawa, gdyż jest „apolityczna”.

Jacek Sasin znajduje odpowiedniego człowieka dla prezesa

• Zdaniem prezesa Poczty Przemysława Sypniewskiego wyborów kopertowych Poczta nie jest w stanie przeprowadzić. 1 lub 2 kwietnia wicepremier i minister aktywów państwowych Jacek Sasin zwraca się więc do wiceministra obrony narodowej Tomasza Zdzikota, by zastąpił Sypniewskiego. Sasin obiecuje Zdzikotowi modyfikację przepisów – co ma rozwiać „wątpliwości Sypniewskiego”. Otóż ustawa o powszechnych wyborach kopertowych nie będzie wymagała, by pakiety wyborcze dostarczać za potwierdzenie. Można je będzie po prostu wrzucić do skrzynki. Zapewnienia Sasina są dowodem, że na przełomie marca i kwietnia trwały w PiS jakieś analizy. Ale nie wiadomo, kto je robił – bo wszystko było nieformalne.
• „Na początku kwietnia” Jacek Sasin „nieformalnie prosi” wiceministra Sobonia (który NIE odpowiada za Pocztę Polską), by rozejrzał się „jak to wygląda” i o „ogólny nadzór”.
• „Na początku kwietnia” premier Gowin spotyka się z przewodniczącym Państwowej Komisji Wyborczej Sylwestrem Marciniakiem w siedzibie Naczelnego Sądu Administracyjnego. Jest jedynym członkiem władz, którego interesuje zdanie PKW. Nic z tego jednak nie wynika, bo Gowin zaraz poda się do dymisji, a PKW zachowa ogromną ostrożność w zgłaszaniu wątpliwości.
• 3 kwietnia – rząd zamyka lasy.
• 3 kwietnia – do warszawskiej prokuratury trafia od prywatnej osoby zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa: organizacja wyborów w pandemii narazi mnóstwo ludzi na niebezpieczeństwo zachorowania i śmierci.
• 3 kwietnia – Tomasz Zdzikot zostaje oficjalnie prezesem Poczty Polskiej. Nie ma doświadczenia pocztowego, ale uważa, że zna się na zarządzaniu.

Etap decyzji. Władza organizuje wybory bez ustawy

• 5 kwietnia Paweł Skóra, ówczesny dyrektora Pionu Informatyki i Telekomunikacji Poczty Polskiej dowiaduje się, że Poczta będzie organizowała wybory. Mówi mu to przełożony, wiceprezes Poczty Tomasz Janka. Skóra ma opracować razem z pionem sprzedaży „wymagania biznesowe”, a następie harmonogram prac. Ustawy jeszcze nie ma (i nie będzie do samego końca działania Pawła Skóry).
• 6 kwietnia warszawska prokuratorka Ewa Wrzosek dostaje sprawę organizacji wyborów kopertowych. Sprawę tę zastępczyni Prokuratora Rejonowego Edyta Dudzińska kwalifikuje standardowo – pod art. 165 Kodeksu Karnego (zagrożenie epidemiczne) i opatruje niewyraźną adnotacją.

• 6 kwietnia w nocy i po awanturze w Sejmie, PiS uchwala ustawę o wyborach kopertowych. Nie ma dyskusji, co – jak przyznaje teraz Sylwester Marciniak z PKW – „nie jest korzystne”. Ustawa zakłada m.in., że marszałek Sejmu mógłby zmienić termin wyborów z 10 maja na inny (ale opanowany przez opozycję Senat ma miesiąc na zajęcie się sprawą, więc ustawy nie ma). To dowód na to, że PiS już wtedy wiedział, że termin 10 maja jest nie do utrzymania.
• O realizacji ustawy z 6 kwietnia (prawnie – ciągle nieistniejącej) wicepremier Sasin rozmawia z nowym prezesem Poczty Zdzikotem. I będzie je prowadził regularnie do 10 maja – zeznaje Zdzikot. Soboń to potwierdza.

Gowin protestuje. Informatycy Poczty mają wątpliwości. PKW też

• 6 kwietnia. Zarząd Poczty nie akceptuje proponowanej przez szefa pionu informatycznego Pawła Skórę pracy metodą projektową. Polegałoby to na przyjęciu planu i jego realizowaniu. Ale plan musiałby zostać przez kogoś podpisany, a na to śmiałków nie ma. Bo nie ma podstaw prawnych do planowania wyborów bez udziału PKW. Zamiast tego w ramach Poczty Polskiej powstaje zespół, który pracuje w trybie codziennych zebrań z udziałem członków rządu. „To nie pozwala sprawdzić, co jest zrobione, a co nie, komunikacja wewnętrzna zostaje zaburzona. I wtedy pomyślałem po raz pierwszy, że to się nie uda” – zeznaje Paweł Skóra.
• 6 kwietnia wicepremier Jarosław Gowin podaje się do dymisji. Uważa, że wybory kopertowe doprowadzą do gwałtownego rozpowszechnienia się pandemii, a poza tym państwo nie jest w stanie takiej operacji przeprowadzić i wszystko skończy się katastrofą i międzynarodową kompromitacją. Bez głosów gowinowców PiS nie odrzuci spodziewanego sprzeciwu Senatu. Wiedza Gowina o ryzyku pandemicznym musi wynikać z rozmów z ministrem zdrowia Szumowskim. Ten jednak ich publicznie nie zgłasza. Ministerstwo Zdrowia zalewane jest wtedy apelami, by zatrzymać wybory – twierdzi przewodniczący komisji śledczej Dariusz Joński.

PKW wie, ale nie alarmuje

• 7 kwietnia PKW ponawia apel do władz „o ustalenie zasad przeprowadzenia wyborów”. I to wszystko. Gdyż jest „organem apolitycznym”.
• Sędzia Marciniak z PKW wie jednak, że ustawa z 6 kwietnia ma istotny błąd: nie przewiduje, że wyborca pokwituje odbiór pakietów wyborczych (to jest ta twórcza modyfikacja, którą wicepremier Sasin obiecał Poczcie, kiedy dowiedział się, że nie będzie w stanie dostarczyć pakietów za potwierdzeniem). Rzeczywiście, jak potwierdza szef pionu informatycznego Poczty Paweł Skóra, system wyborczy ma się oprzeć o potwierdzenia listonoszy o dostarczeniu pakietów wyborczych w aplikacjach do przesyłek poleconych. „Gdyby ta ustawa weszła w życie, do dziś znajdowalibyśmy po lasach pakiety wyborcze, a liczenie głosów trwałoby tygodniami” – mówi Marciniak.
• „Te rozwiązania były niewykonalne” – potwierdza Marciniak. A precyzyjniej „wybory były możliwe, ale byłyby nieprawidłowe. Należało nie dopuścić do tego, by się odbyły wedle tych zasad”. Dotarło to do sędziego Marciniaka nie od razu 6 kwietnia, ale „nieco później”.
• Dlaczego PKW nie alarmowała od razu? „W Sejmie nie mieliśmy możliwości zabrania głosu, bo ustawa została przyjęta w jeden dzień. Za to w Senacie [dwa tygodnie później] poświęciliśmy dyskusji kilkanaście godzin”. Sędzia Marciniak unika przed komisją śledczą odpowiedzi, czy nie powinien interweniować ostrzej i wcześniej niż w Senacie.

Etap przygotowań. Minister Soboń naradza się, ale „nieformalnie”

• 7 kwietnia Artur Soboń w Ministerstwie Aktywów Państwowych spotyka się z wiceprezesem Poczty Grzegorzem Kurdzielem. Soboń twierdzi, że było „nieformalne”, bo on nie ma tego w obowiązkach. A Kurdziel – że „spotykali się przedstawiciele Poczty i MAP – więc nie było to spotkanie towarzyskie”.
• Z dokumentów, które zbadała NIK, wynika, że „za przygotowanie przeprowadzenia wyborów kopertowych i nieprawidłowości z nimi związane odpowiedzialne było Ministerstwo Aktywów Państwowych. Ostateczną decyzję podjął prezes Rady Ministrów, czyli Mateusz Morawiecki” (zeznanie dyr. Bogdan Skwarki z NIK).
• 7 kwietnia minister Łukasz Szumowski zleca Sanepidowi opracowanie zaleceń sanitarnych dla wyborów kopertowych.

Ministrowie naradzają się w sprawie wyborów

• Między 6 a 10 kwietnia o tym, że w organizację wyborów kopertowych ma być zaangażowana podległa MSWiA Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych, dowiaduje się członek zarządu PWPW Piotr Ciompa (kolega ministra Mariusza Kamińskiego ze studiów na UW w latach 80.). Około 11 kwietnia Ciompa już wie, że podstawą działań PWPW będzie decyzja premiera (zostanie ogłoszona dopiero 16 kwietnia).
• Między 7 a 14 kwietnia, trwają na szczytach władzy narady i analizy z udziałem Poczty Polskiej, jak te wybory przeprowadzić. Pomysły się zmieniają, co potwierdzają i szefowie Poczty, i Piotr Ciompa. Do żadnego z tych pomysłów nie ma podstawy prawnej w postaci ustawy. Od 8 kwietnia w rozmowach uczestniczy szef Kancelarii Premiera Michał Dworczyk.
• 9 kwietnia prezes PWPW przesyła do MAP Sasina projekt karty wyborczej. Na tym projekcie jest data wyborów 17 maja – nie 10 maja. Co dowodzi, że już trzy dni po uchwaleniu ustawy o wyborach kopertowych ktoś zdawał sobie sprawę, że wyborów nie da się przeprowadzić 10 maja (Ciompa zaznacza jednak, że były też „inne wzory kart wyborczych”, ale „taka data – 17 maja – była w obiegu”).
• Co do koncepcji organizacji wyborów – początkowo za wszystko ma być odpowiedzialna Poczta, potem pojawia się pomysł, że PWPW pomoże. Piotr Ciompa regularnie, choć nieformalnie spotyka się z ministrem Kamińskim. Mówi mu, że nie da się zrealizować zlecenia z konfekcjonowaniem pakietów wyborczych w PWPW do 10 maja. Istnieje też ryzyko, że jeśli PWPW zacznie drukować karty wyborcze zamiast banknotów, to nie zrealizuje zapotrzebowania na gotówkę dla NBP. Kamiński przyjmuje to do wiadomości i zapowiada, że porozmawia o tym „z innymi instytucjami zaangażowanymi w wybory”.

Kaczyński demonstruje stosunek do prawa

• 10 kwietnia, Wielki Piątek, do wyborów został miesiąc – Jarosław Kaczyński jedzie na cmentarz na grób rodzinny. Jest jedyną osobą w Polsce, której się to udało – cmentarze są zamknięte.

• „Najpóźniej 10 kwietnia” minister Mariusz Kamiński zwołuje zebranie w MSWiA w sprawie wątpliwości dotyczących wyborów kopertowych. Obecny jest m.in. Sasin i Dworczyk ze współpracownikami. Ciompa wychodzi z niego przekonany, że PWPW nie będzie zaangażowana w wybory kopertowe – nikt nie polemizował z zastrzeżeniami Wytwórni. Jednak dwa dni później dowiaduje się, że PWPW będzie jednak drukować – ale nie będzie konfekcjonować kart.
• „Ktoś wpada na pomysł, że odpowiednim potencjałem dysponuje PWPW. Nie zdaje sobie jednak sprawy, że poligrafia PWPW nie nadaje się do tego typu operacji” – zeznaje Ciompa. Uznaje to za „niefortunne”. W efekcie trzeba będzie błyskawicznie szukać podwykonawców (którzy też na operacji zarobią).

Atak furii Kamińskiego

• Kolejne spotkanie na szczycie w sprawie wyborów kopertowych w rezydencji premiera przy ul. Parkowej (uczestnicy to m.in.: Kaczyński, Sasin i prezes Poczty Polskiej Zdzikot) ma „charakter rozmowy politycznej, czy ustawa z 6 kwietnia będzie miała większość [po spodziewanym wecie Senatu]”. Nie ma na nim przedstawicieli Państwowej Komisji Wyborczej, choć zgodnie z prawem to ona nadal odpowiada za organizację wyborów. Nowy prezes Poczty, którego na spotkanie na szczycie zaprosił Sasin, zapewnia polityków, że wybory kopertowe da się zorganizować. Ale „pod pewnymi warunkami”, które zależą od polityków: musi wejść w życie ustawa z 6 kwietnia i to na podstawie powszechnego konsensusu, bo zaangażować w wybory trzeba np. samorządy.
• Że konsensusu nie będzie, widać od razu. Na spotkaniu tym szef MSWiA Mariusz Kamiński w ataku furii grozi posłowi partii Gowina Michałowi Wypijowi więzieniem i “zniszczeniem” za protest w sprawie wyborów kopertowych [tego ataku Zdzikot nie pamięta, ale nie może „wykluczyć”; przyznaje, że było nerwowo]. W tym czasie – wedle relacji Szumowskiego – Gowin prowadzi z opozycją rozmowy o tym, czy by w trybie superpilnym nie zmienić Konstytucji tak, by wybory prezydenckie zostały odłożone o dwa lata.
• „Sytuacja była rzeczywiście trudna, ale taka czy inna sytuacja nikogo nie zwalnia od stosowania przepisów prawa uchwalonych przez parlament” – komentuje w komisji śledczej dyr. Skwarka z NIK.

Etap zdobywania wiedzy. Poczta odkrywa problem braku skrzynek pocztowych

• Tymczasem do obradujących na „roboczych” spotkaniach u Sobonia dociera, że 4 mln osób w Polsce nie ma skrzynek pocztowych. Co prawda pakiety wyborcze (wedle nieobowiązującej jeszcze ustawy z 6 kwietnia) nie wymagają potwierdzenia odbioru, ale gdzie je zostawić, jeśli nie ma skrzynek?
• Poczta wpada na pomysł, że wewnętrzną regulacją wprowadzi zasadę, że jeśli ktoś nie ma skrzynki, to odbiór pakietu będzie musiał pokwitować osobiście – nie będzie tego robił listonosz. Sędzia Marciniak z PKW: I co? Kto by potem te potwierdzenia przetwarzał?
• Wiadomo też już, że z powodu pandemii brakuje chętnych do pracy w komisjach wyborczych i nie ma podstaw prawnych, by samorządy przekazały spisy wyborców Poczcie. Nie wiadomo jak chronić członków komisji wyborczej ani czy w ogóle wytrzymają 12 godzin w maseczkach na twarzy. Poczta przeprowadza analizy zasobów firm ochroniarskich – bo dociera do niej, że urny wyborcze z powodu pandemii nie będą mogły stać w placówkach pocztowych, tylko na zewnątrz i jakoś trzeba ich pilnować (Zdzikot).
• Jest już też jasne, że Poczta Polska ani PWPW nie mają wystarczającej infrastruktury. Do wydrukowania kopert z kartami trzeba zaprosić podwykonawców. I to szybko.

Tajemnica spotkania 15 kwietnia

• 14 kwietnia były prezes Poczty Polskiej Sypniewski mówi wiceministrowi Soboniowi, że wybory są nie do przeprowadzenia. Potrzeba na nie 6-8 tygodni, a zostały cztery. Soboń potwierdza fakt takiej rozmowy. Mówi jednak, że Sypniewski mówił mu o „rozwiązywaniu problemów”, a nie o tym, że są one „nierozwiązywalne”. A poza tym przecież Soboń „formalnie” nie znał się na Poczcie.
• 15 kwietnia – wiceminister Soboń organizuje telekonferencję z udziałem szefów Poczty Polskiej, urzędników i przedstawicieli prywatnych firm, które następnie zarobią na organizacji tych wyborów. Wtedy zapada decyzja o tym, jak będą przygotowywane pakiety wyborcze. „Rozmowy dotyczą tego, kto i kiedy oraz na jakiej podstawie będzie drukował i pakował pakiety wyborcze” – zeznaje Paweł Skóra z pionu informatycznego Poczty. Firmy na to spotkanie zaprasza Soboń na podstawie listy od Kurdziela. Soboń twierdzi, że chciał tylko poznać „potencjał na rynku”, Kurdziel jednak mówi, że to miał być całkiem formalny dialog techniczny, umożliwiający wyłonienie wykonawców do wsparcia Poczty w organizacji wyborów. Zebrani rozmawiają o „insertowaniu pakietów wyborczych”, co jest „krytycznie ważnym szczegółem technicznym” dla przeprowadzenia wyborów przez Pocztę.
• Soboń unika jak ognia odpowiedzi na pytanie, kto to spotkanie zorganizował. W czasie konfrontacji Kurdziel mówi jednak: „Soboń polecił mi to spotkanie zorganizować”. A szef pionu informatycznego Poczty Paweł Skóra dodaje, że Soboń to spotkanie prowadził.
• Według prezesów Poczty Soboń po rozmowie z Sasinem mówi im, że powinni organizować wybory „na zasadzie ryzyka biznesowego”. Czyli bez ustawy i umowy z rządem. Soboń tego akurat nie pamięta. Potwierdza jednak, że – co do zasady – informacje z takich spotkań przekazywał Sasinowi.

Etap zaangażowania. Nie ma ustawy, premier decyduje, a Sasin i Kamiński się starają

• 15 kwietnia w TVN minister Łukasz Szumowski mówi, że wybory lepiej przełożyć, a koncepcja Jarosława Gowina, by o dwa lata wydłużyć kadencję Andrzeja Dudy (pozbawiając go prawa do reelekcji) jest bardzo dobra. Szumowski słyszy też od „pana premiera i pana prezesa”, że to dobra propozycja, a Gowin prowadzi w tej sprawie rozmowy w parlamencie.
• 16 kwietnia premier Mateusz Morawiecki wydaje decyzję administracyjną o organizacji wyborów kopertowych z poleceniami dla Poczty i PWPW. Problemem jest to, że jej podstawą jest ustawa, która nie obowiązuje. Projekt decyzji przedstawia premierowi szef jego kancelarii Michał Dworczyk. Jest on negatywnie zaopiniowany przez służby prawne KPRM i Prokuratorię Generalną. Minister zdrowia Łukasz Szumowski twierdzi, że premier znał w tym momencie jego zastrzeżenia do organizacji wyborów, bo o tym rozmawiali.
• NIK: W momencie wydania przez premiera decyzji nie dysponuje on żadną formalną analizą jej skutków ani potwierdzeniem, że na realizację tej decyzji są pieniądze. No i ich nie będzie.
• Michał Dworczyk tłumaczy przed komisją, że premier nie decydował o organizacji wyborów, ale zlecał tylko działania przygotowawcze. „Ale jakie to działania przygotowawcze, skoro na ich podstawie kilka dni później wydaje się pieniądze? To nie jest przygotowanie i organizowanie. Poczta Polska nie potraktowała tej decyzji jako polecenia, żeby się przygotować. Oni już zaczęli działać. Więcej, premier zleca wprost PWPW wydrukowanie kart do głosowania. Tymczasem zgodnie z prawem może o tym decydować wyłącznie Państwowa Komisja Wyborcza” – tłumaczy Skwarka. „To jest przekroczenie uprawnień”.
• Kontrola NIK wykazuje, że po wydaniu decyzji Kancelaria Premiera zleca sporządzenie opinii prawnych uzasadniających ją. Wstecznie.

Premier kazał, ustawy nie ma

• 16 kwietnia Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych dostaje decyzję wydrukowania kart wyborczych (zeznanie Zdzikota). Jak zeznaje Wiktor Klimiuk, to Kamiński sprawdza w PWPW, czy Wytwórnia jest w stanie wydrukować karty wyborcze, a na informacji przygotowanej przez prezesa PWPW pisze „zatwierdzam” lub „potwierdzam”.
• 16 kwietnia staje się jasne, że Senat nie rozpatrzy ustawy z 6 kwietnia przed 5 maja.

• Uważa jednak, że gdyby nie zrobił teraz nic i czekał na ustawę do 6, 7 czy 9 maja, to wyjdzie na to, że Poczta się do wyborów nie przygotowała. „Musi” więc organizować wybory bez ustawy – by nikt nie obarczył go potem odpowiedzialnością za niepowodzenie. Poczta więc dalej organizuje wybory „na zasadzie ryzyka biznesowego”. To, czy informatycy dowiozą system, ma się okazać dopiero 5 maja.
• NIK: Zgodnie z decyzjami premiera, MSWiA było zobowiązane do podpisania umowy z PWPW, a MAP z Pocztą Polską. Obie państwowe firmy przekazały swoim ministerstwom szacunki dotyczące kosztów. Negocjowały koszty z podwykonawcami. Ale nie miały umów. "Naszym zdaniem firmy powinny przed wykonaniem podpisać stosowną umowę i dołożyć należytej staranności, żeby wydane pieniądze do nich wróciły. To była podstawa wniosków NIK do prokuratury. „Zwłaszcza że to nie są środki spółek tylko również podatników” – zeznaje Bogdan Skwarka z NIK.

Sędzia Marciniak czyta Dzienniki Ustaw

• Kolejna ustawa covidowa 2.0 – z 16 kwietnia (wchodzi w życie 18 kwietnia) – odbiera Państwowej Komisji Wyborczej prawo drukowania kart wyborczych. To pogłębia chaos (Bogdan Skwarka z NIK mówi o „pustce prawnej) – bo ustawa z 6 kwietnia – nie obowiązuje aż do 9 maja 2020 roku. Skwarka: ”Od tego momentu do 9 maja nie ma żadnych podstaw prawnych do organizowania przez Pocztę i PWPW wyborów kopertowych".
• Sylwester Marciniak z PKW dodaje: „W tym czasie nadal obowiązuje Kodeks Wyborczy, z wyjątkiem prawa PKW do drukowania kart wyborczych. Nie ma podstawy do organizowania wyborów kopertowych”.
• Ale – co ciekawe – ustawa z 16 kwietnia jest niezwykle obszerna. Do PKW dopiero 20 kwietnia dociera, że została pozbawiona praw drukowania kart. Przewodniczący PKW Marciniak o wszystkich zmianach wie tylko dlatego, że codziennie czyta sobie Dziennik Ustaw.
• Choć PKW odpowiada nadal za organizację wyborów (z wyjątkiem druku kart), to nie wie, co robią w sprawie wyborów Poczta Polska i PWPW. I nie pyta.

Skąd legalnie wziąć wzór kart wyborczych?

• Wieczorem 16 kwietnia Wiktor Klimiuk z MSWiA pisze do szefa gabinetu politycznego ministra spraw wewnętrznych Mariusza Kamińskiego maila, że problem z drukiem kart polega na tym, że
  • formalnie wzór karty wyborczej nadal ustala PKW. Straci to prawo 18 kwietnia. Ale ustawa, która pozwala to zrobić Poczcie i Ministrowi Aktywów Państwowych, nie weszła w życie – więc cokolwiek zrobi Wytwórnia (użyje starych wzorów czy zrobi własne), będzie kłopot.
  • nie wiadomo, ile będzie kosztował wydruk kart;
  • nie jest rozwiązana kwestia II tury wyborów (wygląda na to, że Wiktor Klimiuk pierwszy zauważa problem, że II tury w trybie kopertowym nie da się zrobić, bo dwa tygodnie to za mało na druk i dystrybucję kart wyborczych).
• Klimiuk uważa za prawdopodobne, że jego mail dotarł do Mariusza Kamińskiego.

Etap szukania potwierdzeń na piśmie

• Poczta Polska (wiceprezes Grzegorz Kurdziel) informuje mailem wicepremiera Sasina, że pierwsze pieniądze na wybory trzeba będzie wydać do końca tygodnia (17 kwietnia). Na co Sasin odpisuje, że jest gotowy podpisać umowę, która będzie podstawą do wydawania pieniędzy. Prezes Poczty Zdzikot podkreśla, że Sasin obiecał mu, że na pewno umowę zawrze. Soboń nie bierze w tym udziału. Zeznaje, że decyzje podejmował Sasin.
• 17 kwietnia Poczta Polska z PWPW zawierają umowę o poufności. Co świadczy o tym, że kolejnym krokiem ma być podpisanie umowy. Nie można więc teraz tłumaczyć, że umowa była „dorozumiana”. Ale umowa PWPW – Poczta podpisana nie będzie, zatrzymuje to Piotr Ciompa.

Minister zdrowia zabiera głos

• 17 kwietnia, dzień po decyzji premiera, minister zdrowia Łukasz Szumowski wydaje publiczne zalecenia, by przełożyć wybory do momentu wynalezienia szczepionki. A najlepiej przedłużyć kadencję Andrzeja Dudy o dwa lata (jest to pomysł byłego wtedy wicepremiera Gowina, z którym Szumowski jest związany politycznie – był jego zastępcą w ministerstwie nauki od 2015 roku). A jeśli się „nie da uzyskać zgody politycznej” w tej sprawie, to wybory korespondencyjne są lepsze. Dlaczego dopiero wtedy, trzy tygodnie przed głosowaniem? Szumowski zeznaje przed komisją śledczą, że o tym stanowisku informował premiera Morawieckiego „kilka dni wcześniej”. Ale, jak ustaliła komisja, jedynym formalnym dokumentem z Ministerstwa Zdrowia jest tylko to miękkie stanowisko z 17 kwietnia. Szumowski tłumaczy przed komisją, że formułuje zalecenia nie kategorycznie, bo ostateczną decyzję i tak podejmowałby Sejm – bo rzeczywiście ustawy nadal nie ma.
• 20 kwietnia Senat prosi PKW o przedstawienie stanowiska w sprawie ustawy z 6 kwietnia. Bo nad ustawą ciągle pracuje.
• 20 kwietnia Poczta występuje do Ministerstwa Cyfryzacji o pełną bazę PESEL.
• 21 kwietnia Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych występuje do MSWiA o zawarcie umowy. Ta umowa też nie zostaje podpisana. Wytwórnia dowiaduje się bowiem, że zlecenie na druk kart wyborczych złożyła Poczta, więc umowa już nie jest potrzebna.
• Poczta Polska twierdzi jednak, że nie zlecała PWPW druku kart, tylko ich transport. Nie jest stroną umowy o druk kart. Chodzi tu o to, że podstawą podpisywania tych umów była decyzja premiera z 16 kwietnia. A zainteresowani wiedzą, że nie ma ona podstaw prawnych. Więc nie podpisują umów.

Umowa była ustna

• Wiktor Klimiuk z MSWiA tłumaczy teraz, że druk kart nie nastąpił bez umowy, bo skoro PWPW wydrukowała karty, a Poczta je przyjęła, to świadczy to o zawarciu umowy. Nie ma jednak takiego dokumentu – a chodzi o publiczne pieniądze. Posłowie PiS przed komisją tłumaczą, że „w Polsce jest wolność umów”, więc można było zawrzeć „umowę hybrydową”. Dyr. Skwarka z NIK: przecież projekt tej umowy istniał na papierze. Więc o czym my rozmawiamy?
• Prezes PWPW pokazuje następnie min. Kamińskiemu gotowe karty, które można wysłać Poczcie Polskiej. Wytwórnia wydrukowała je bez umowy i bez szacowania kosztów.
• Dyr. Skwarka z NIK: Wydrukowanie kart bez podstawy prawnej – a takiej podstawy wtedy nie było – to poważny problem.
• 21 i 22 kwietnia wiceminister Artur Soboń z MAP udziela wywiadów w mediach w sprawie wyborów kopertowych. Mówi tam o wielu szczegółach organizacji zbierania głosów. O tym, jak będą identyfikowani wyborcy i jak będą zbierane głosy (do worków). Pokazuje to, że ma ogromną wiedzę o tych przygotowaniach. Nie dzieli się publicznie żadnymi wątpliwościami i bagatelizuje pytania dziennikarki – choć teraz, przed komisją, zeznaje, że tych wątpliwości miał wtedy coraz więcej.
• 22 kwietnia – Poczta wysyła wicepremierowi Sasinowi projekt umowy Poczta – MAP. Sasin, podobnie jak Mariusz Kamiński z MSWiA też jej nie podpisze. Wiceprezes Poczty Zdzikot podkreśla, że Sasin nie zgłaszał żadnych uwag do przesłanego mu projektu. Dlatego nie ma pojęcia, dlaczego Sasin go nie podpisał. „Do zawarcia umowy powinno było dojść”. W sumie Poczta „w ramach ryzyka biznesowego” wyda 88 mln zł.

Skąd wziąć listy wyborcze?

• 22 kwietnia szef pionu informatycznego Poczty Paweł Skóra przywozi z Ministerstwa Cyfryzacji na zaszyfrowanej płycie DVD całą bazę PESEL, z danymi obywateli, w tym z danymi wrażliwymi. Jest eskortowany przez uzbrojony konwój. Baza zostaje zassana do systemu informatycznego Poczty po to, by Poczta wiedziała, ile mniej więcej pakietów wyborczych dostarczyć do konkretnych punktów węzłowych WER i od placówek pocztowych.
• Baza PESEL nie jest jednak tożsama ze spisami wyborców. Te są w dyspozycji samorządów.
• W nocy z 22 na 23 kwietnia 2020 roku wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast dostają w mailu wnioski o przekazanie danych ze spisu wyborców. Poczta wysyła je na podstawie ustawy z 16 kwietnia. Odmawia wysłania tego maila szef informatyków Poczty Polskiej, Paweł Skóra, któremu każde to zrobić szef, wiceprezes Tomasz Janka. Skóra mówi mu: „takiej komunikacji nie prowadzi się mailowo, bo nie jest to bezpieczna forma komunikacji z obywatelami. Nie da się tu potwierdzić nadawcy – a mail nie był podpisany podpisem kwalifikowanym”. Odpowiedź brzmi „To jest polecenie Zarządu”. Skóra mówi, że tego nie zrobi. Mailing więc przeprowadza jego pracownik (i – niebawem – następca na stanowisku) Jarosław Gromadziński. Ten wysyła maila nocą, gdyż Zarząd chciał, by wysyłka wyszła tego samego dnia.
• Następnego dnia do Poczty dociera jednak, że niepodpisany mail to skandal (mówi to przed komisją Skóra, ale też prezesi Poczty). Wobec tego wiceprezes Janka poleca Skórze wysłanie wezwania do samorządów systemem ePUAP. Skóra odmawia – mówi, że może pomóc, ale tego nie zrobi. Wobec tego wezwanie idzie ze skrzynki ePUAP Ministerstwa Cyfryzacji, na co zgodę wydaje błyskawicznie minister cyfryzacji.

Jak użyć list wyborczych, o ile będą

• Korespondencja dociera do samorządów. Ale na jej podstawie samorządy mogą „rozpatrzyć” wniosek Poczty. I rozpatrują – w większości odmownie, bo nadal nie ma ustawy o wyborach kopertowych (odpowiada 541 gmin na 2400, jednocześnie, jak wykrywa NIK, samorządowcy zasypują KPRM pytaniami w sprawie tego wezwania. KPRM odmawia jednak odpowiedzi, twierdząc, że gminy nie są stronami tej decyzji). Zdaniem PiS to zachowanie opozycyjnych samorządowców uniemożliwiło przeprowadzenie wyborów.
• Bogdan Skwarka (NIK) przed komisją: do wezwania samorządowców o wydanie spisów wyborców nie było żadnej podstawy prawnej.

• Wiceprezes Poczty Zdzikot przed komisją: „To doprowadziło władze do stworzenia centralnego rejestru wyborców w 2023 roku”. Zdaniem Zdzikota pozyskane dane Poczta zniszczyła. Soboń przed komisją: bez spisów nie dało się przeprowadzić wyborów. „Na tym polega człowiek myślący, że ma wątpliwości”. Paweł Skóra o problemie ze spisami wie wcześniej, ale zakłada, że dałoby się spisy ujednolicić. Choć „ryzyko oczywiście było”.
• Do PKW właśnie wtedy dociera, co się stało: że została pozbawiona części uprawnień. Sędzia Marciniak nie doczytał tego w ustawie z 16 kwietnia („gdyż była obszerna”, a przepis dotyczący PKW miał numer 99). Sędziego Marciniaka z PKW alarmują samorządowcy. Pytają, co zrobić z żądaniami Poczty, by wydać jej spisy wyborców. PKW wyjaśnia, że w ustawie covidowej 2.0 jest przepis (art. 99) pozwalający wydać dane wyborców Poczcie. Jednak nadal nie obowiązują przepisy o samych wyborach kopertowych – bo te są w nieobowiązującej ciągle ustawie z 6 kwietnia. Czyli nie ma podstaw prawnych.

Etap szukania potwierdzeń własnej niewinności

• Wiceprezes Poczty Zdzikot zaopatruje się w opinię prawników, że nie mógł czekać na umowę z Ministerstwem, gdyż decyzja premiera z 16 kwietnia miała klauzulę natychmiastowej wykonalności.
• Na podobnej zasadzie działa PWPW: zakłada, że musi wydrukować karty wyborcze, bo tego wymaga rozporządzenie premiera.
• Wiceminister Soboń rozporządzeniem premiera jako podstawą swoich działań nie może się posłużyć, bo jego ono nie dotyczy. Do swojej obrony używa więc formalnego zakresu obowiązków w Ministerstwie. Nie obejmuje on współpracy z Pocztą. Zdaniem Sobonia zakres ten czyni jego działania „nieformalnymi”.
• Na podstawie obietnicy Sasina Poczta bierze się jednak za „organizację wyborów” (są na to maile o kalkulacji kosztów), choć jej szefowie zdają sobie sprawę, że nie wolno im tego robić.
• MSWiA nie płaci PWPW za druk. W ten sposób unika kolejnej pułapki: premier kazał MSWiA zapłacić, ale jego rozporządzenie nie ma podstawy w ustawie – bo ustawy jeszcze nie ma. MSWiA robi sobie w tej sprawie specjalną prawną analizę.

Etap paniki. Władza umarza śledztwo po dwóch godzinach

• 23 kwietnia około godz. 16:00 prokurator Ewa Wrzosek wszczyna sprawę w sprawie zagrożenia epidemiologicznego stwarzanego przez organizację wyborów kopertowych. Wcześniej ustaliła, że zgłoszenie obywatela może być zasadne. Epidemiolodzy ostrzegają, że ustawa „kopertowa” procedowana przez parlament jest obarczona ryzykiem dla osób pracujących przy wyborach, a przez to doprowadzi do rozprzestrzenienia się pandemii. Po godz. 18:00 sprawa zostaje umorzona przez jej zwierzchniczkę, prok. Edytę Dudzińską. Przed komisją zeznaje ona, że Wrzosek nie miała prawa zajmować się tą sprawą, gdyż niewyraźna dekretacja Dudzińskiej na aktach to słowa „dla mnie”. Nikt nie zauważył w prokuraturze, że prok. Wrzosek ma od trzech tygodni nie swoją sprawę. Nikt nie ustalał też, jak do rzekomej pomyłki doszło. Wedle komunikatu rzeczniczki prokuratury z 23 kwietnia powodem umorzenia jest to, że do przestępstwa nie doszło: wyborów nie było i nie wiadomo, kiedy będą (!). Tego dnia wiadomo już, że wybory są praktycznie nie do przeprowadzenia, a poszły na nie bez podstawy prawnej pieniądze publiczne. Reakcja zwierzchników Dudzińskiej, którzy wysyłają ją do pracy po godzinach, świadczy o tym, że gdzieś na górze w PiS ktoś już zaczyna sobie z tego zdawać sprawę.

Gowin dostaje ostrzeżenie

• PiS jednak dalej szuka większości dla operacji „wybory kopertowe”. I to mimo tego, że wybory są niewykonalne – i to od samego początku, a wie o tym coraz więcej osób w partii. PiS chce za wszelką cenę przepchnąć ustawę z 6 kwietnia w parlamencie. Zbiera głosy do odrzucenia weta Senatu.
• Świadek Paweł Kukiz słyszy wprost, że chodzi o zwiększenie szans wyborczych Andrzeja Dudy. Co oznacza, że władza wykonawcza łamie prawo, by wpłynąć na wynik wyborów.
• W tym mniej więcej czasie tajemniczy funkcjonariusz służb specjalnych ostrzega Gowina, by miał się na baczności. ”Zbierane są na pana haki”. Do ojca posła Michała Wypija zgłasza się tymczasem doradca Andrzeja Dudy Jerzy Milewski z prośbą, by syn zmienił zdanie (spotkanie odbywa się na stacji benzynowej pod Szczytnem).
• Gowin rozmawia z posłami opozycji i “próbuje znaleźć jakieś rozwiązanie”. "Nie czułem się osobiście szantażowany, ale wiem o rozmowach, jakie odbywali posłowie Porozumienia. Ówczesna wiceminister Iwona Michałek była zaproszona przez Mateusza Morawieckiego na spotkanie do willi premiera i tam sugerował jej dymisję, jeśli nie poprze tych wyborów. Z kolei pracujący w administracji członkowie rodziny Michała Wypija byli nagabywani, by wpłynęli na pana posła” – zeznaje Gowin przed komisją.

Straszenie posłów od Kukiza

• Politycy PiS próbują zmusić do głosowania za wyborami kopertowymi (kiedy ustawa wróci z Senatu) posłów z ugrupowania Pawła Kukiza.
• Świadek Jarosław Sachajko, kolega Kukiza, przyznaje, że prezes firmy drobiarskiej Cedrob zaprosił go do premiera, by tam zaproponować mu – posłowi ówczesnej opozycji – stanowisko w Ministerstwie Rolnictwa za poparcie wyborów kopertowych. Sachajko lobbuje tam za swoim „programem białkowym” i z negocjacji nic nie wychodzi.
• Sam Kukiz – wtedy poseł niepopierający PiS (obecnie, w trzeciej swojej kadencji – wybrany z list PiS) – ujawnia tę korupcję w ogromnym, emocjonalnym i bardzo szczegółowym wpisie na Facebooku z 5 maja. Pisze, że PiS stawia na swoim „dzięki gangsterskim metodom przekupstwa i szantażu”. A także, że „Dworczyk na to, że taka jest linia partii, że wybory muszą być w maju i nic się nie da zrobić”. Tymczasem opozycja próbuje przeciągnąć na swoją stronę ludzi Gowina, oferując mu stanowisko marszałka Sejmu – zeznaje Kukiz.

Problemy okazują się nie do przejścia: 10 maja jest nierealny

• Kolejne analizy doprowadzają organizatorów wyborów kopertowych do wniosku, że wybory będzie trzeba przesunąć na 17 maja. I taką datę wskazywał na „spotkaniach roboczych” z Pocztą wiceminister Soboń. Na to także nie było żadnej prawnej podstawy – bo ustawa z 6 kwietnia nie weszła w życie.
• Wedle wiceprezesa Zdzikota 17 maja to też termin nierealny. W grę wchodzi 23 maja i to tylko dla I tury. II tura jest w ogóle niewykonalna, bo nie da się jej organizować w dwa tygodnie, jak wymaga prawo.

A co z II turą?

• W planie organizacji wyborów przez Pocztę Polską nie ma w ogóle mowy o II turze wyborów prezydenckich. Ale „to nie był problem Poczty – ona miała tylko doręczyć pakiety” – zeznaje Zdzikot. Tłumaczy się, że choć nikt w kraju nie byłby w stanie przygotować i rozdystrybuować nowych pakietów wyborczych do II tury, to przecież „może ktoś w Unii Europejskiej umiałby to zrobić”.
• A może użyć ponownie kart z I tury? I dodać zalecenie, żeby wybierać tylko spośród kandydatów, którzy przeszli do drugiej tury? Sylwester Marciniak z PKW: Nie nie, to nie byłoby właściwe. Bo np. jedne komisje by tych kandydatów niestartujących w II turze skreśliły, a inne nie".
• Wiceminister Artur Soboń zeznaje, że o niemożliwości zorganizowania II tury nie wiedział „na początku kwietnia”, ale potem jego wiedza była „szersza”. W III dekadzie kwietnia wie też, że Poczta nie dostała spisu wyborców, więc także I tura jest niemożliwa do przeprowadzenia 10 maja. Tak więc w drugiej połowie kwietnia wybory „kopertowe” są organizowane ze świadomością, że nie da się ich zacząć ani dokończyć. Soboń tłumaczy się jednak, że „nie mógł się zajmować II turą, bo nie wiedział, czy będzie potrzebna”. Nie rozumie też, dlaczego on miałby mieć „jakiś plan na II turę” – nie był „formalnie” za to odpowiedzialny.
• Soboń tłumaczy: „nie wiadomo, czy wybory były do zorganizowania, gdyż nie sprawdzono tego w praktyce”.

Sędzia Marciniak zabiera głos

• 28 kwietnia i 4 maja nad ustawą z 6 kwietnia o powszechnych wyborach kopertowych pracują komisje senackie. Sylwester Marciniak z PKW dopiero tam zabiera publicznie głos i przekazuje zastrzeżenia, które miał od początku. Ale nie wyrażał ich z powodu apolityczności. To zresztą pierwszy moment, kiedy ktoś pyta go o zdanie. Senat uwzględnia jego głos przygotowując decyzję o wecie. „Wtedy jednak wiadomo było, że ustawa nie wejdzie w życie tak, by wybory mogły się odbyć 10 maja”. Marciniak uważa, że prace senackie były potrzebne („ale pytanie, czy aż tak długie” – asekuruje się).
• 28 kwietnia szef pionu informacji Poczty Polskiej „traci kontakt” ze swym przełożonym, wiceprezesem Janką. Nie wie więc, czy do Poczty dochodzą spisy wyborcze i czy Poczta pracuje nad stworzeniem spójnej bazy dla listonoszy. Nadal nie ma ustawy o wyborach kopertowych

Soboń próbuje zatrzymać pociąg, a potem jedzie w góry

• 30 kwietnia – Soboń w mailu do szefa KPRM Michała Dworczyka przedstawia cały zestaw argumentów przeciwko organizacji wyborów kopertowych. Zebrał rzeczywiście (co potwierdzają inni świadkowie) wiedzę w czasie kolejnych spotkań i rozmów. Po wysłaniu tego maila jedzie na majówkę w góry.

• Wcześniej „nieformalne” działania nie zamieniają się w formalne dokumenty, gdyż władza PiS, by użyć określenia posła PiS w komisji Michała Wójcika, nie pracuje „po aptekarsku”.

• Soboń przed komisją śledczą nie potwierdza autentyczności maila (gdyż komisja weszła w jego posiedzenie „w sposób nielegalny)”, ale jego treść uznaje za prawdopodobną. Przyznaje bowiem, że stan jego wiedzy na koniec kwietnia był większy, niż na początku kwietnia, kiedy „Sasin prosił go, by się rozejrzał”. "W tym czasie rozmowy o wyborach kopertowych prowadził niemal codziennie. I nie może wykluczyć, że takie myśli zawarł w jakimś mailu.
• Ale 30 kwietnia o 14:23 od Sasina do Sobonia trafia pismo z Poczty Polskiej, która zwraca się formalnie o zwrot poniesionych wydatków na wybory kopertowe. I mowa jest w nim o 88 milionach. Pismo jest papierowe, ale zarejestrowane w systemie elektronicznego zarządzania dokumentacją. Więc wiadomo dokładnie, kto, kiedy i co z nim zrobił: Soboń trzyma je u siebie w folderze, by zakończyć sprawę po 16 miesiącach.

Kto za to zapłaci?

• Wtedy zaczęło się gorączkowe poszukiwanie przez te dwa podmioty, Pocztę i PWPW, „kto właściwie ma za to zapłacić”? Szef MAP powiedział, że „on żadnej umowy nie podpisywał i jest czysty”, szef MSWiA tak samo: „Nie ja, gdzie jest moja umowa, gdzie jest moje zobowiązanie?”. Doprowadzono do takiej sytuacji, że gdyby Sejm nie przyjął potem specjalnych przepisów, to być może tych środków firmy nigdy by nie odzyskały. A jest tajemnicą poliszynela, że zarówno PWPW, jak i Poczta Polska, zwracały się do szefa MSWiA i MAP o refinansowanie tych środków i zostały „wysłane na drzewo” – mówił dyrektor Skwarka z NIK.
• 30 kwietnia media informują o wycieku kart wyborczych – walają się niepilnowane. PKW nie interweniuje. „Gdyż nie mieliśmy pewności, że są to prawdziwe karty” – mówi przed komisją sędzia Marciniak.

Odwrót. Kaczyński przyznaje, że się nie da

• Do wyborów ogłoszonych przez marszałkinię Witek zostaje tydzień. Ustawy nie ma – więc ani resort Sasina, ani resort Mariusza Kamińskiego nie podpisują umów na prace dotyczące organizacji wyborów. Ale Poczta Polska podpisuje umowy z pośpiesznie wybranymi podwykonawcami i wydaje pieniądze (NIK: są dwie umowy po 15 mln zł).
• 3 maja główny inspektor sanitarny Jarosław Pinkas przesyła ministrowi zdrowia Szumowskiemu rekomendacje, jak bezpiecznie przeprowadzić wybory korespondencyjne – w tym jak zorganizować pracę listonoszy i komisji wyborczych.
• 4 maja wiceprezes Poczty Kurdziel mówi w wywiadzie, że pakiety wyborcze wyborcom będą dostarczać dwójki listonoszy. Jednak, jak powie w 2024 roku komisji, kolportaż możliwy jest dopiero od 11 maja. Czyli termin 10 maja jest nierealny. Może to świadczyć o tym, że system projektowany w pionie informatyki Poczty obsunął się o kilka dni – co w przypadku projektów informatycznych nie jest zaskakujące.
• 5 i 7 maja PKW oficjalnie stwierdza, że nie da się przeprowadzić wyborów kopertowych. Sygnalizuje to też marszałkini Sejmu Witek.
• „Po 5 bądź 6 maja” PiS zaczyna rozważać przesunięcie terminu wyborów i umożliwienie opozycji zmianę kandydatów (zeznania Gowina).
• Ponieważ nadal nie ma ustawy o wyborach kopertowych, zastępca Szumowskiego przekazuje rekomendacje Sanepidu do Krajowego Biura Wyborczego. Bo to ono cały czas formalnie odpowiada za organizację wyborów. Jest 6 maja. Na wdrożenie tych zaleceń KBW ma więc trzy dni.

Jak odwołać wybory?

• 6 maja – Jarosław Kaczyński w końcu zmienia zdanie i zgadza się, że wyborów nie da się przeprowadzić 10 maja.
• „Przed 7 maja” – Poczta Polska dowiaduje się, że wyborów nie będzie.
• 7 maja – wybory w konstytucyjnym terminie 10 maja odwołują na konferencji prasowej Jarosław Kaczyński z Jarosławem Gowinem. Wtedy też o tym, że wyborów nie będzie, dowiaduje się Artur Soboń, co by świadczyło o tym, że mail do Dworczyka był zakończeniem jego „nieformalnych” usług przy wyborach.
• 7 maja PKW protestuje przeciwko pozbawieniu jej prawa organizacji wyborów.

Ale to nie koniec

• 8 maja – wieczorem w siedzibie PiS na Nowogrodzkiej rozważana jest nowa data wyborów kopertowych: 23 maja. Nie ma żadnej podstawy prawnej do tego. Sprzeciwia się temu Gowin, a po jego interwencji – także Andrzej Duda.
• 9 maja w końcu wchodzi w życie ustawa o wyborach kopertowych.
• Do 10 maja służby państwowe rejestrują 15 tys. zakażeń covidem. Umiera 800 osób.
• 10 maja PKW ogłasza, że zaistniała sytuacja tak „jakby nie było kandydatów”. I można wybory ogłosić ponownie. Jest autorskie rozwiązanie Sylwestra Marciniaka, który próbuje „wybrnąć z zaistniałej sytuacji”. Sędzia Marciniak wyznał komisji, że w stanowisku tym zawarte jest jego wcześniej nabyte przeświadczenie, że wybory 10 maja „mogłyby się odbyć, ale nie byłyby prawidłowe”. Jest z tego prawniczego rozwiązania dumny. Brzmi ono “PKW przyjęła formułę, iż z uwagi na to, że nie przeprowadzono głosowania, występuje podobna sytuacja, co przy braku kandydatów lub przy jednym kandydacie, kiedy się nie przeprowadza wyborów”.
• 10 maja szef pionu informatyki Poczty Paweł Skóra dostaje propozycję dobrowolnej degradacji. A ponieważ odmawia, 15 maja dostaje zakaz wykonywania czynności służbowych. On i „kilka innych osób”.